آزادی مذهبی زرتشتیان پس از ورود اسلام

نخستین فتوحات مسلمانان باعث انتشار سریع اسلام در دنیای آن روز بود و سبب شد تا عده فراوانی از مردم به دین اسلام گرایش پیدا کنند و این دین الهی مرزها را یکی پس از دیگری پشت سر بگذارد. رشد سریع اسلام باعث شده است تا برخی از افراد مغرض و یا کم اطلاع تحلیل‌های غیر منصفانه‌ای را ارائه دهند و اسلام را به عنوان دینی معرفی کنند که تنها به خاطر فتوحات و کشورگشایی رشد کرده است و مردمان کشورهای مغلوب با زور شمشیر اسلام آورده‌اند و چاره دیگری نداشتند.
ما در این نوشتار به وضعیت آتشکده‌های زرتشتیان ایران -محل عبادت پیروان دین زرتشت- پس از فتوحات مسلمانان می‌پردازیم تا معلوم شود که ایرانیان به زور شمشیر اسلام آورده‌اند و یا اینکه گرایش ایرانیان به اسلام را باید در جای دیگری جست.[1]

فارس
منطقه فارس به عنوان یکی از مراکز مهم زرتشتیان ایران قبل از دارای آتشکده‌های فراوانی بوده است. استخری جغرافی‌دان قرن چهارم که خود از اهالی منطقه فارس است می‌نویسد: «هیچ ناحیت و شهری بی آتشگاه نیست و آن را حرمت دارند».[2] این گزارش استخری که در قرن چهارم می‌زیسته خود گواهی بر آزادی زرتشتیان است. زیرا طبق گفته او در تمام نواحی فارس نه تنها آتشکده وجود دارد بلکه مورد احترام مردم بوده است.
در این منطقه آتشکده‌های فراوانی به فعالیت خود ادامه می‌دادند که اسامی برخی از آنان در منابع کهن ثبت شده است. آتشکده «آذر کوشید» در ابتدای جاده شیراز به اصفهان [3] و آتشکده «بجرة» که توسط یکی از پادشاهان هخامنشی ساخته شده بود و آتشکده «بارین» نزدیک برکه گور و آتشکده «سیوخشین» نزدیک دروازه شاهپور و همچنین آتشکده‌های بزرگ دیگری که در کازرون، هرمز، شیراز و اطراف آن وجود داشته و مورد احترام اهالی فارس بوده است.[4]

فراهان
در قرن سوم هجری ابن فقیه از آتشکده «آذر جشنسف» در فراهان نام می‌برد.[5]

ایذه
آتشکده این منطقه که از شهرهای استان خوزستان است تا زمان هارون الرشید (160ـ 192 ق) هنوز روشن بوده است.[6]

قزوین
در قرن سوم هجری قمری هم آتشکده‌های بسیاری در شهر قزوین هم‌چنان فعال بوده‌اند.[7]

ری
ری در روزگاران کهن، یکی از شهرهای مقدس نزد زرتشتیان به شمار می‌آمد و در منابع عربی نام موبدان این منطقه را مصمغان (مسمغان)، یعنی بزرگ مغ‌ها یا موبدانِ موبد ضبط‌شده است. [8] این شهر هم مانند بسیاری از شهرهای ایران دارای آتشکده‌های فعال بوده است. پس از ورود اسلام به ایران، تعداد زیادی از زرتشتیان در این شهر سکونت داشتند و بر اساس گزارش‌های تاریخی آتشکده‌های این شهر، حتی تا قرن هفتم هجری به فعالیت خود ادامه می‌دادند.[9]
ابودلف مسعر بن مهلهل از نزدیکان صاحب بن عباد -وزیر دانشمند آل‌بویه- در کتاب «الرسالة الثانیه» شرح حال یکی از بزرگان زرتشتی را ذکر می‌کند که در تجهیز نیروهای نظامی با آل‌بویه همکاری می‌کرده است. ابودلف همچنین به ثروت زیاد و سخاوت این شخصیت زردشتی اشاره می‌کند.
زرتشتیان در قرن هفتم هم فعالیت فراوانی در ری داشتند و «بهرام پژدو» شاعر سرشناس زرتشتی در سال 677 هجری قمری منظومه «زرادشت نامه» را سروده است. [10]

سخن آخر
حکومت‌های اموی و عباسی ظلم‌هایی را در حق مردم ایران روا داشتند که این ظلم‌ها هیچ ارتباطی با دین مبین اسلام نداشت، زیرا در همین دوره مردمان عرب زبان هم مورد ظلم و تجاوز و تعدی این حکومت‌های ستمگر واقع می‌شدند که نمونه بارز آن شهادت اهل‌بیت پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله) به دست امویان و عباسیان است. اما باید توجه داشت که موارد ذکر شده تنها بخشی از فعالیت‌های آزاد زرتشتیان در ایران پس از اسلام است و اگر پژوهش‌های بیشتری صورت گیرد، ممکن است شواهد دیگری هم به دست آید که بیان‌گر آزادی مذهبی زرتشتیان پس از اسلام باشد. در نتیجه سخن برخی از افراد مغرض و یا کم اطلاع درباره اجبار ایرانیان برای پذیرش اسلام با اشکالات جدی مواجه شده و مردود می‌شود.

برای مطالعه بیشتر به کتاب «خدمات متقابل اسلام و ایران» اثر شهید مطهری مراجعه کنید.

ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
پی‌نوشت
[1]. برای مطالعه بیشتر بنگرید به: «عوامل تثبیت و گسترش اسلام در ایران».
http://www.welayatnet.com/fa/news/82430
[2]. استخرى، ابو اسحاق ابراهيم، مسالك و ممالك، به كوشش ايرج افشار، تهران، بنگاه ترجمه و نشر كتاب، 1340ش، ص97. 
[3]. حمزه اصفهانى، سنى ملوك الارض و الانبياء، برلين، 1340ش، ص36.
[4]. ادريسى، محمد بن محمد، نزهة المشتاق فى اختراق الافاق، مصر، مكتبة الثقافة الدينيه، [بى تا]، ج1، ص425.
[5]. ابن فقيه، مختصر كتاب البلدان، چاپ اول: بيروت، دار الاحياء التراث العربى، 1988م، ص227.
[6]. طباطبايى، ابوالفضل، سفرنامه ابى دلف در ايران، بى جا، 1341ش، ص87.
[7]. يعقوبى، احمد بن ابى يعقوب، البلدان، چاپ اوّل، بيروت، دار الاحياء التراث العربى، 1988م، ص40.
[8]. محمدى، محمد، فرهنگ ايرانى پيش از اسلام، چاپ سوم، تهران، انتشارات توس، 1374ش، ص51.
[9]. كريمان، حسين، آثار باقى مانده از رى، تهران، انتشارات دانشگاه ملى ايران، 1350ش، ص44.
[10]. همان، ص10.